Strzemski Michał (1910 lub 1912 – 1992), gleboznawca, historyk szkolnictwa rolniczego, profesor Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego oraz Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach.
Ur. 22 XII 1910 (wg ksiąg stanowych gub. wiackiej i rejestrów kościoła ewangelickiego), a 22 I 1912 (wg katolickiej metryki chrztu) w Wiatce (obecnie Kirow) w Rosji; był wnukiem Franciszka Władysława Pietruszczyńskiego (1847–1931), kierownika administracyjnego Inst. Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Puławach, synem Michała (1883–1912), absolwenta leśnictwa tegoż Instytutu (1910), taksatora lasów państwowych w Wiatce, oraz Marii z Pietruszczyńskich, 2.v. Strzemskiej-Sobolewowej (1879–1969), sekretarki dyrekcji i Rady Naukowej Państw. Inst. Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach (PINGW), siostrzeńcem Zygmunta Pietruszczyńskiego (zob.).
Po śmierci ojca przybył S. z matką do Puław i zamieszkał u dziadka. Gdy wybuchła pierwsza wojna światowa, w r. 1914, został z matką i całym Inst. Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa ewakuowany do Charkowa. Uczył się tam w l. 1917–21 w szkołach rosyjskich. Jesienią 1921 rodzina S-ego wróciła do Polski i zamieszkała w Poznaniu, po czym osiadła na stałe w Puławach, gdzie od r. 1923 kontynuował S. naukę w Gimnazjum im. Adama J. Czartoryskiego. Po zdaniu w r. 1931 matury podjął studia na Wydz. Rolniczo-Leśnym Uniw. Pozn. Dodatkowo studiował tam geografię fizyczną z kartografią i geografię gospodarczą, a także socjologię u Floriana Znanieckiego i filozofię ścisłą u Adama Żółtowskiego. W r. 1937 uzyskał dyplom inżyniera rolnika. Wrócił do Puław i po krótkim okresie pracy w administracji majątków PINGW został tamże w kwietniu 1938 asystentem u Jana Tomaszewskiego w Dziale Gleb Łąkowych i Błotnych Wydz. Gleboznawczego, kierowanego przez Tadeusza Mieczyńskiego. Jego badania obiektów torfowych w dolinie Bystrzycy i bagien w pow. włodawskim przerwał wybuch drugiej wojny światowej. Podczas okupacji niemieckiej pracował S. nadal w puławskim instytucie, przemianowanym wówczas na Landwirtschaftliche Forschungsanstalt des Generalgouvernements in Puławy; przygotowywał naukową monografię systematyki gleb. Równocześnie pod kierownictwem Mieczyńskiego brał udział w tajnym sporządzaniu map dla oddziałów AK.
Wkrótce po zakończeniu wojny przeniósł się S. do kierowanego przez Mieczyńskiego Działu Gleb Mineralnych PINGW. Opublikował pierwsze artykuły dotyczące historii szkolnictwa rolniczego, m.in. Szczególna Szkoła Leśnictwa w Warszawie („Las Pol.” 1947 nr 11/12). Doktoryzował się w r. 1946 w zakresie nauk rolniczych na Wydz. Rolnym UMCS na podstawie pracy Zarys rozwoju naukowej systematyki gleb (Puławy 1947) i otrzymał w PINGW stanowisko adiunkta. Od r. 1946 kierował zorganizowanymi na Wydz. Geologicznym tzw. kolumnami geologicznymi, które prowadziły prace gleboznawczo-kartograficzne w różnych rejonach kraju. Dn. 1 I 1949 objął kierownictwo Wydz. Gleboznawczego. Po likwidacji PINGW (1 VII 1950) Wydział S-ego został przekształcony w Pracownię Gleboznawczą, która weszła w skład nowo utworzonego Inst. Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG). S. zajął się wtedy sporządzaniem map gleboznawczych w różnych skalach i za udział w opracowaniu mapy gleb polskich w skali 1:1000000 otrzymał w r. 1950 zespołową Nagrodę Państwową III st. w dziedzinie nauk rolniczo-leśnych. Opublikował podręcznik Wstęp do gleboznawstwa (W. 1952), a wspólnie z Bohdanem Dobrzańskim ogłaszał prace popularnonaukowe, m.in. Gleba i jej żyzność (W. 1952) i Co należy wiedzieć o klimacie i glebie (W. 1953). Opracował też Bibliografię gleboznawstwa polskiego (W. 1954). W r. 1954 został mianowany profesorem nadzwycz.
Po reorganizacji IUNG w r. 1956 pracownia S-ego została przekształcona w Zakł. Gleboznawstwa. S. ogłaszał w tym okresie dalsze prace z zakresu historii rolnictwa, m.in. z Janiną Bieniarzówną Rola Instytutu Agronomicznego w Marymoncie w postępie wiedzy rolniczej Królestwa Polskiego (Wr. 1957), a samodzielnie Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Z krótkim zarysem historii puławskiego ośrodka kultury i nauki (W. 1959). Podjął też zagadnienia bonitacji gruntów, m.in. w referacie Problem regionalizacji bonitacyjnego klasyfikowania gleb użytków ornych Polski na podstawie zróżnicowania przestrzennego stosunków klimatycznych, geomorfologicznych i hydrologicznych („Zjazd naukowy Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego w Gdańsku 4–7 IX 1957”, Bydgoszcz 1957) oraz w pracy Aktualny stan systematyki gleb w Europie („Roczniki Gleboznawcze” Vol. 9: 1960 supl., osobno po angielsku, W. 1966). W celu wykorzystania pracy klasyfikatorów gleb w całej Polsce i stworzenia map glebowych kraju zorganizował w r. 1960 w Puławach Centralny Zakł. Kartografii Gleb i objął jego kierownictwo (w r. 1961 placówkę tę wcielono do Zakł. Gleboznawstwa). Pod bezpośrednim kierunkiem S-ego skartowano obszary województw kieleckiego, krakowskiego i białostockiego, a pod jego opieką przeprowadzono prace kartograficzne w pozostałych częściach kraju, co postawiło Polskę w światowej czołówce pod względem zinwentaryzowania gleb. Dzięki S-emu szczegółowe mapy glebowo-rolnicze nie tylko uwzględniały przyrodnicze i bonitacyjne formy rolniczo-leśnej przestrzeni produkcyjnej, ale też zostały podbudowane szczegółową charakterystyką gleb oraz informacjami na temat ich chemicznego składu. S. kierował zespołem Komisji Badań Fizjograficznych Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, który opracował bibliografię opublikowanych i rękopiśmiennych map glebowych, wykonanych w l. 1800–1960 („Kartograficzna bibliografia fizjografii Polski”, W. 1964). Był też inicjatorem i współzałożycielem powstałego w r. 1961 Tow. Przyjaciół Puław; pełnił funkcję jego pierwszego prezesa (do r. 1967). W r. 1963 otrzymał tytuł profesora zwycz.
S. stworzył i rozwinął teoretyczne podstawy gleboznawstwa rolniczego, łącząc właściwości genetyczno-przyrodnicze gleb z ich przydatnością użytkową. Był redaktorem opracowania „Racjonalne użytkowanie ziemi w polskiej kartografii gleboznawczej” (W. 1966), a wspólnie z Janem Siutą i Tadeuszem Witkiem ogłosił pracę Przydatność rolnicza gleb Polski (W. 1973). Szczególne uznanie, także za granicą, zdobyły jego prace Myśli przewodnie systematyki gleb (Puławy 1971, po angielsku, W. 1975) oraz dwuczęściowa Przyrodniczo-rolnicza bonitacja gruntów ornych (Puławy 1972, wyd. 2 uzupełnione, Puławy 1974, po rosyjsku, Moskwa 1980). Za osiągnięcia naukowe został wyróżniony nagrodą I st. Komitetu Nauki i Techniki (1968) oraz nagrodą specjalną w Roku Nauki Polskiej (1973), a w maju 1974 otrzymał zespołową Nagrodę Państwową I st. w zakresie rolnictwa, leśnictwa i przemysłu spożywczego za opracowanie metody agroekologicznej waloryzacji przestrzeni produkcyjnej w Polsce.
Dn. 1 VII 1977 przeszedł S. na emeryturę, ale nadal pracował naukowo; publikował głównie syntezy oparte na materiałach zebranych w ciągu całej swej działalności, m.in. Historia gleboznawstwa polskiego od zarania polskiego piśmiennictwa rolniczo-gleboznawczego do powstania Drugiej Rzeczypospolitej (W. 1980) oraz Ilościowe aspekty przyrodniczo uzasadnionego podziału na polu rolniczej przestrzeni produkcyjnej (Puławy 1981). Przede wszystkim jednak opisał dzieje puławskiego ośrodka naukowego, poświęcając temu zagadnieniu prace: Nasze Puławy (z dziejów puławskiego ośrodka szkolnictwa i nauk rolniczych) (Puławy 1978), Instytut Agronomiczny w Marymoncie (1816–1862) (Puławy 1980), Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Puławach (1862–1914) (Puławy 1980) oraz Instytut Puławski w latach międzywojennych (1917–1939) (Puławy 1982, wspólnie ze Zdzisławem Bortem). Własnym wspomnieniom puławskim i rodzinnym poświęcił tom Nasze Puławy. Kolekcja wspomnień (L. 1986). Pod wspólnym tytułem Z dziejów instytutów rolniczych w Polsce opublikował cztery książki, dotyczące szkolnictwa rolniczego: Panicze z marymonckiej mąki, Niech nam żyją te Puławy, Pod znakiem PINGW-ina (wszystkie Puławy 1986, dwie ostatnie wyd. ponownie, Puławy 2005) oraz Działalność IUNG w latach 1950–1991 (Puławy 1992). Interesował się historią i kulturą żydowską; ogłosił z tej problematyki zbiór anegdot, wspomnień i szkiców W blasku menory (Kr. 1981), będący swoistym studium o mentalności Żydów polskich, obfitującym w cenne obserwacje obyczajowe; książka ta ukazała się również w języku niemieckim pt. Das abgesprochene Gespräch (Leipzig 1985). Napisał też W okolicach synagogi (wyd. pośmiertne, Puławy 1996), zbiór opowieści wskrzeszających świat i kulturę puławskich Żydów z okresu międzywojennego. Ogółem opublikował 30 książek i ponad 400 prac o treści gleboznawczej, kartograficznej, historycznej, judaistycznej i wspomnieniowej, a także opracował ponad 100 map. Dzięki jego działalności Puławy stały się szkołą polskich gleboznawców klasyfikatorów i gleboznawców kartografów. Był promotorem dziewięciu rozpraw doktorskich, a czterech spośród jego uczniów zostało profesorami. Przez wiele lat był członkiem Zespołu ds. Kartografii Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, przewodniczył Radzie Naukowo-Technicznej przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach, wchodził w skład Rady Naukowej przy Ministrze Rolnictwa i był członkiem Polskiego Tow. Gleboznawczego. Od r. 1946 należał do PPS, potem w l. 1948–81 był członkiem PZPR. Zmarł 25 VII 1992 w Puławach, został pochowany na tamtejszym cmentarzu parafialnym. Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1959) oraz Krzyżami Kawalerskim (1965) i Komandorskim (1977) Orderu Odrodzenia Polski.
W zawartym w r. 1941, a zakończonym rozwodem w r. 1955, małżeństwie z Jadwigą z Czajkowskich (zob. Strzemska Jadwiga), S. miał syna Leszka.
Dn. 25 VII 1997, w piątą rocznicę śmierci S-ego, odbyło się w Puławach seminarium naukowe na temat jego życia i działalności; w IUNG odsłonięto wtedy poświęconą mu tablicę pamiątkową.
Bibliografia zawartości czasopisma „Pamiętnik Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego” w Puławach 1921–1949, Oprac. J. Skolimowska, Kr. 1959; Bibliografia zawartości czasopisma „Roczniki Nauk Rolniczych” 1903–1955, Oprac. W. Jossé i in., Kr. 1956; Fleszarowa, Bibliogr. geol.; Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, W. 1984, 1993; Mącznik H., Pracownicy Instytutu Puławskiego w latach międzywojennych (1917–1939), Puławy 1983; Nagrody państwowe w latach 1948–1980, Oprac. J. Adamowiczowa, Wr. 1983; Słown. pol. tow. nauk., III; – Dobrowolska E., Studium szans i możliwości, „Dzien. Lud.” 1974 nr 166 (fot.); Hist. Nauki Pol., IV cz. 1–2; Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa. Zarys działalności w latach 1950–1965, W. 1965 s. 32, 34–5, 39; Księga pamiątkowa SGGW (1958), I; Księga pamiątkowa Wyższej Szkoły Rolniczej w Lublinie 1944–1964, W. 1965 s. 90, 158; Puławy 1862–1962, „Pam. Puławski” 1965 z. jubileuszowy; Róziewicz J., Polsko-rosyjskie powiązania naukowe (1725–1918), Wr. 1984; – „Biul. Inform. IUNG” 1997 nr 6 s. 37; – Wspomnienia pośmiertne: „Pam. Puławski” 1993 z. 102 s. 11–14 (H. Pondel, fot.), „Polish Journal of Soil Science” Vol. 25: 1992 nr 2 s. 115–17 (H. Pondel, fot.).
Stanisław Tadeusz Sroka